Mechanizm uszkadzania krążka międzykręgowego w odcinku lędźwiowym.

W tym artykule opisuję mechanizm uszkadzania krążka międzykręgowego (dysku), spowodowanego długotrwałym przebywaniem w jednej pozycji. Dla lepszego zrozumienia tego procesu zamieszczam ilustracje, które pomogą zobrazować problem. 

Co to jest krążek międzykręgowy?

Krążek międzykręgowy jest to płaska stosunkowo miękka płytka, owalnego kształtu leżąca pomiędzy trzonami kręgów, które oddziela.  Można go porównać w pewnym sensie do amortyzatora. Człowiek posiada dwadzieścia trzy krążki międzykręgowe. W odcinku lędźwiowym znajdują się cztery krążki lędźwiowe oraz dwa krążki przejściowe: piersiowo-lędźwiowy i lędźwiowo-krzyżowy (ryc. 1). Dyski w odcinku lędźwiowym są największe, ponieważ muszą dźwigać cały tułów. U młodych osób łączna wysokość „dysków” wynosi ¼ długości kręgosłupa.

ryc. 1. Kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy widziany z boku. Cyframi oznaczono numer trzonu kręgowego pomiędzy którymi znajdują się krążki międzykręgowe (niebieski kolor).

Nasze krążki składają się z części zewnętrznej – pierścienia włóknistego oraz części wewnętrznej – jądra miażdżystego. Pierścień włóknisty jest strukturą trwalszą bardziej zbitą i otacza galaretowate bardziej miękkie jądro miażdżyste, które zawiera ok 80% wody stanowiąc dla niego naturalną barierę zapobiegając jego przemieszczeniu na zewnątrz (ryc. 2).

 

ryc. 2. Krążek międzykręgowy od góry. Jądro miażdżyste znajduję się w tylno-przyśrodkowej części krążka.

Funkcje krążka międzykręgowego:

• Amortyzowanie wstrząsów kręgosłupa,


• równomierne rozłożenie nacisku kręgu leżącego powyżej,


• stanowi naturalną barierę pomiędzy sąsiednimi trzonami kręgów,


• poprzez swoje plastyczne odkształcanie ułatwia wykonanie ruchów kręgosłupa: zgięcia w przód, wyprostu, zgięć bocznych oraz obu rotacji.

Biomechanika krążka międzykręgowego:

Jak już napisałem wcześniej nasz dysk jest swego rodzaju amortyzatorem oraz dzięki swojej plastyce czyli odkształcaniu zapewnia odpowiednią ruchomość kręgosłupa – oczywiście jeśli mamy do czynienia ze zdrowym dyskiem 😊

Zgięcia kręgosłupa lędźwiowego w przód co się dzieje z dyskami?

Podczas zgięcia nasze „dyski” są uciskane od góry i dołu przez przednią część trzonów kręgów. Takie ustawienie powoduje kompresję (nacisk) krążka międzykręgowego oraz wzrost ciśnienia w jego przedniej części. Skutkiem tego jest przesunięcie jądra miażdżystego ku tyłowi oraz rozciągnięcie pierścienia włóknistego w jego tylnej części (ryc. 3).

ryc. 3. Ucisk przedniej części krążka międzykręgowego przez trzony kręgów podczas zgięcia w przód, jądro miażdżyste kieruje się w tył. 

Wyprost (zgięcie w tył) kręgosłupa lędźwiowego co się dzieje z dyskami?

Podczas wyprostu sytuacja jest odwrotna nasze „dyski” są uciskane od góry i dołu przez tylną część trzonów kręgów. Takie ustawienie powoduje kompresję (nacisk) krążka międzykręgowego oraz wzrost ciśnienia w jego tylnej części. Skutkiem tego jest przesunięcie jądra miażdżystego ku przodowi oraz rozciągnięcie pierścienia włóknistego w jego przedniej części (ryc. 4).



ryc. 4. Ucisk tylnej części krążka międzykręgowego przez trzony kręgów podczas wyprostu, jądro miażdżyste kieruje się do przodu. 

Stanie/ spacerowanie co się dzieje z naszymi dyskami?

Podczas stania i spacerowania wywierana jest kompresja (nacisk) górnego trzonu kręgowego na dysk znajdujący się poniżej przez co nasze krążki międzykręgowe ulegają spłaszczeniu (ryc. 5). Dlatego po całym dniu jesteśmy niżsi 1-2 centymetry. Dodatkowo stanie i spacer w odcinku lędźwiowym są bliższe pozycji zgięcia w tył kręgosłupa. Dzięki czemu w przypadku długotrwałego siedzenia spacer jest bardzo dobrą formą powrotu jądra miażdżystego na swoje miejsce.

ryc. 5. Nacisk osiowy podczas stania/ spacerowania, krążek międzykręgowy ulega kompresji.

Jak wygląda mechanizm uszkodzenia dysku?

Skoro wiemy, że nasze dyski „poruszają się” w zależności od tego jaką przyjmiemy pozycję a nie jest to chyba wiedzą tajemniczą, że dziś bardzo dużo siedzimy a nasze dyski ulegają odkształceniu w tył. Teraz, gdybym zadał pytanie jaka pozycja jest najgorsza wiele osób powie: siedzenie. Jednak muszę rozczarować, siedzenie nie jest najgorsze. Większe szkody powoduje pochylenie tułowia w przód jednak osób siedzących jest więcej niż osób pracujących w pozycji pochylonej więc występuje tu efekt skali. Oczywiście, idąc dalej siedzenie i pochylenie w przód nie jest złe samo w sobie tylko jego nadmiar i długie przebywanie w jednej pozycji jest szkodliwe. Tak samo nie jest szkodliwe spacerowanie i stanie w miejscu. Problem zawsze robi się kiedy długo przebywamy w jednej pozycji bez jej zmiany. Można powiedzieć „funkcja tworzy formę” jak funkcjonujemy tak się odkształcamy i dotyczy to naszych krążków.

Do mechanizmu uszkadzania należy również dodać proces starzenia się naszych dysków. Co ma wpływ na ich zmniejszoną wytrzymałość. Dlatego u osób starszych często występuje dehydratacja (odwodnienie) dysku co jest oczywiście naturalnym procesem starzenia się organizmu. Dodatkowo tak jak zilustrowałem to wcześniej nasze krążki przemieszczają się w zależności od pozycji. I ich najszybsze przemieszczenie następuje w 3 pierwszych minutach. Z wiekiem przemieszczenie naszych krążków jest coraz wolniejsze. Dlatego, często po dłuższym pochyleniu w przód lub siedzeniu potrzebujemy paru minut na to żeby się wyprostować.

Wypuklina krążka międzykręgowego (protruzja).

Długotrwałe przebywanie w pozycji zgiętej powoduje kompresje krążka w jego przedniej części. Przez co jądro miażdżyste wędruje do tyłu napierając na pierścień włóknisty rozciągając go. Mijają dni, miesiące, lata i niestety tak jak napisałem wcześniej „funkcja tworzy formę” pierścień włóknisty ulega odkształceniu, co nazywamy wypukliną krążka międzykręgowego. W przypadku wypukliny pierścień włóknisty zachowuje swoją ciągłość.  Odpowiednie ćwiczenia rehabilitacyjne mogą mieć wpłynąć na zmniejszenie wypukliny.

ryc. 6. Wypuklina krążka międzykręgowego, pierścień włóknisty zachowuje swoją ciągłość.

 

Przepuklina krążka międzykręgowego (ekstruzja).

Jeśli napór jądra miażdżystego jest silny i długotrwały spowoduje to w końcu przerwanie struktury naszej naturalnej bariery czyli pierścienia włóknistego. W skutek czego część jądra miażdżystego ulega przemieszczeniu na zewnątrz co nazywamy przepukliną krążka międzykręgowego (ryc. 7). Zazwyczaj jest to kierunek tylno-boczny gdzie przechodzą nerwy rdzeniowe kręgosłupa. Oczywiście przepuklina to nie jest stan gdzie trzeba natychmiast operować! Zazwyczaj dobre rezultaty przynosi leczenie zachowawcze w tym rehabilitacja. Jednak trzeba pamiętać, że rehabilitacja nie jest złotą metodą, która poradzi sobie z każdym uszkodzeniem dysku oraz konsekwencjami jakie za sobą niesie. Im szybciej zaczniemy coś robić w tym kierunku tym lepiej.

 

ryc. 7. Przepuklina krążka międzykręgowego, pierścień włóknisty ulega przerwaniu. Jądro miażdżyste przemieszcza się na zewnątrz krążka.

Sekwestr krążka międzykręgowego (sekwestracja).

Jeśli część przemieszczonego na zewnątrz jądra miażdżystego ulega oddzieleniu od reszty dysku takie uszkodzenie nazywamy sekwestrem krążka międzykręgowego (ryc. 8 ).Niestety, decydujące znaczenie "w procesie leczenia" w tym przypadku będzie miało ilość szczęścia, gdzie powędruje oddzielony fragment. Dlatego w momencie wystąpienia objawów bólowych i potwierdzenia sekwestacji dysku badaniem MRI bezwzględne pierwszeństwo w ocenie ma neurochirurg.

 

ryc. 8. Sekwestr krążka międzykręgowego. Część jądra miażdżystego uległa oderwaniu od reszty krążka.

 

Które dyski najczęściej ulegają uszkodzeniu?

Krążki międzykręgowe ulegają najczęściej uszkodzeniu na poziomach L4-L5 i L5-S1 (ryc. 9.) i uciskają zazwyczaj korzenie L5 i S1.

 



 

ryc. 9. Częstość występowania przepuklin krążka międzykręgowego. Żródło: Kramer 1990; Kortelainen i wsp. 1985.

 

 

Autor artykułu: mgr Jarosław Komosa